سبزوار در آیین هایی که صدها سال قبل در این شهرستان اجرا می شده دارای نمونه های برجسته ای است که آیین اسب چوبی از آن جمله است.
اسب چوبی یکی از آیین های سنتی مرسوم در سبزوار با قدمتی بیش از هزار ساله است که اواخر سال 1388 به عنوان اولین اثر در ردیف میراث معنوی خراسان رضوی به ثبت رسید.
آیین ها و رقص های سنتی ریشه در تاریخ هر دیار دارد.در هریک از حرکات و ابزارهای به کار رفته در این آیین ها معانی نهفته که گویای سر منشا شکل گیری آن و ضرورت های زمانی است که این آیین ها را پدید آورده اند.
کارشناس باستان شناسی سبزوار اوج گیری آیین اسب چوبی سبزوار را مربوط به زمان مغولان می داند.
محمد عبدا... زاده ثانی در رابطه با چگونگی شکل گیری این آیین، گفت: در زمان حکومت مغولان که اجازه آموزش های رزمی و تمرین منش های پهلوانی به جوانان داده نمی شد تنها راه این آموزش از طریق رقص ها بود.
وی افزود: از طرفی به دلیل آنکه مغولان به حدی از گستاخی رسیده بودند که به صورت گروهی یا تک نفره به خانه های مردم حمله کرده و اموال ونوامیس آنان می ربودند، برای آمادگی در مقابل چنین تجاوزاتی مردم سبزواربا برگزاری مراسمی همچون اسب چوبی جنگیدن و نحوه مقابله با دشمن را تمرین می کردند .
وی افزود: در این نوع مراسم اسب چوبی نمادی از یک تک سوار است که اگر تک سوار دوست باشد از آن استقبال می شود و اگر دشمن باشد توسط مردم از بین می رود .
اسب چوبی نمادی از شخصیت منفور در پوشش حکومت مغول هم دانسته شده که همیشه در پایان مغلوب می شده و مردم این نابودی را جشن می گرفتند.
این محقق تاریخ سبزوار اظهار داشت: مبداء آیین زیبای اسب چوبی ، سبزوار است ولی در شهر های اطراف مثل بردسکن ،نیشابور ،بیارجمند و حتی ترکمنستان و تاجیکستان هم این مراسم اجرا می شود.
وی در مورد اجزا و نحوه ساخت اسب چوبی گفت: اسب چوبی از دو مستطیل و دو دایره که محیط بر مستطیل است ، یک دایره که در اصطلاح محلی به آن "قلبر" گفته می شود و بازیگر در آن قرار می گیرد و نیز دو بند که به اسب وصل شده و آن را بر شانه بازیگر قرار می دهد، تشکیل شده است .
طبق تعریف وی در اطراف فضای مستطیل پارچه ای قرار دارد که تا روی پای بازیگر کشیده شده و مانع از دیدن پای او می شود ، گردن اسب به بدن آن وصل می شود ، سر اسب معمولا از پارچه و دیگر اجزای آن چوبی است و بازیگر در میان قلبر قرار می گیرد و با حرکات پا و فریاد همراه با سازها و آواهای محلی نقش آفرینی می کند.
وی افزود: حرکات دست ، پا ،شور گرفتن و ضربات چوب بازی بازیگر دقیقا حرکات و حالت یک شمشیر زن یا حرکاتی مانند زمان درو گندم و شکر گزاری خداوند است.
همچنین برای ایجاد توازن در حرکت اسب چوبی از سازهای کوبه ای مانند سرنا و ساز هم استفاده می شود
آیین اسب چوبی هنوز هم در مناطقی از سبزوار از جمله در مراسم جشن و سرور ، عروسی ها ، ایام عید نوروز و همچنین در یکی از بزرگترین نمایش های آیینی ،میدانی با عنوان "غم بارا شادی بیا" در آخرین چهارشنبه سال در برخی روستاها از جمله روستای طبس اجرا می شود.
آیین اسب چوبی تا کنون توسط هنرمندان شهرستان سبزوار در جشنواره های منطقه ای ، کشوری ، جشنواره فیلم فجر و حتی درکشورهای آلمان و روسیه به اجرا در آمده ومورد استقبال قرار گرفته است.
غرفه ای از موزه مردم شناسی سبزوار نیز به معرفی آیین اسب چوبی اختصاص یافته است.
منبع :سایت سبزوارما
